Ở Karajia, gần thành phố Chachapoyas, có những ngôi mộ rất ấn tượng. Những cái quách cao hai mét làm bằng phôi gạch (loại gạch làm bằng đất và được phơi khô) đứng trên rìa một vách đá, một số vẫn còn vết tích những họa tiết bằng sơn nguyên thủy từ nhiều thế kỷ trước. Gương mặt trên quách có vẻ oai nghi nhìn xuống như thể đang thống trị khắp thung lũng xanh tươi trong tầm mắt vô tri.
Nguồn gốc của người Chachapoya
Người Chachapoyas, hay còn được gọi là “người mây”, là một bộ lạc sinh sống tại dãy núi Andes trong các rừng mây ở khu vực Amazon, ngày nay là Peru. Ý nghĩa của từ Chachapoya có thể phát sinh từ “sacha-p-collas”, mang ý nghĩa “bộ tộc sống trong rừng”.
Tuy nhiên, khi thực dân Tây Ban Nha tới Peru vào đầu thế kỷ 16, những người thuộc bộ tộc Chachapoya bị xâm lược và hầu như đã bị sát nhập vào với đế chế Inca vĩ đại. “Những chiến binh của mây” là cách mà người Chachapoya tự gọi bản thân mình, đã chiến đấu quyết liệt nhưng không thể chống lại được cuộc xâm lăng của những người láng giềng đang ở thời kỳ đỉnh cao của sức mạnh và tham vọng. Kể từ đó, những nét văn hóa truyền thống rất riêng biệt của bộ tộc Chachapoya cũng dần mai một và lãng quên.
Di tích lịch sử hiếm hoi thuộc về người Chachapoya nằm giữa hẻm núi dốc của dãy Andes và khu rừng nhiệt đới bao la ở vùng Amazonas (Peru). Vào khoảng đầu thế kỷ 16 khi người Tây Ban Nha đặt chân đến đây, bộ tộc Chachapoya gần như đã bị Đế chế Inca hùng mạnh chinh phục hoàn toàn. Họ buộc phải sống theo phong tục, truyền thống văn hóa của người Inca. Ngay cả sau khi bị chinh phục, các nhóm người Chachapoya vẫn nổi dậy đấu tranh trong nhiều năm.
Người Chachapoya được biết đến chủ yếu thông qua ghi chép của người Inca và đoàn thám hiểm người Tây Ban Nha. Do vậy, những thông tin gốc còn tồn tại rất ít. Phần lớn những hiểu biết về nền văn hoá Chachapoya đều dựa trên những di tích khảo cổ học từ những tàn tích, đồ gốm, mộ phần và các đồ tạo tác khác.
Theo nhà chép sử Pedro Cieza de León đưa ra vài ghi chép sinh động về người Chachapoya, “Bộ tộc trắng nhất và đẹp nhất mà tôi từng thấy ở Tây Ấn, và vợ của họ đẹp đến như vậy chính vì sự dịu dàng của họ, phần lớn trong số họ xứng đáng là vợ của người Inca và cũng được đưa đến đền thờ Thần mặt trời. Những người phụ nữ này và chồng của họ luôn mặc quần áo bằng len dạ…”.
Lãnh thổ của người Chachapoya nằm tại khu vực miền bắc dãy núi Andes thuộc Peru ngày nay. Nó bao gồm một khu vực tam giác được tạo ra từ sự hợp lưu của sông Marañón và sông Utcubamba trong tỉnh Bagua, cho tới lưu vực sông Abiseo, nơi có phế tích Pajáten.
Lãnh thổ này cũng bao gồm vùng đất kéo dài về phía nam tới sông Chontayacu, vượt qua các giới hạn của khu vực Amazonas hiện tại về phía nam. Nhưng trung tâm của văn hóa Chachapoya là lưu vực sông Utcubamba. Với kích thước rộng lớn của sông Maranon và địa thế núi non bao quanh, khu vực này tương đối cô lập với bờ biển và các khu vực khác ở Peru; mặc dù có bằng chứng khảo cổ về một số tương tác giữa nền văn hoá Chachapoya và các nền văn hoá khác. Còn thành phố Chachapoya tại Peru ngày nay lấy tên và đặc trưng kiến trúc của nền văn hoá cổ này.
Karajia là một trong những địa điểm khảo cổ còn lưu giữ dấu vết về nền văn minh đã mất của Chachapoya. Cách thành phố Chachapoyas khoảng 60km, nơi này có 7 cỗ quan tài nằm trên vách đá dựng đứng, cách mặt đất hơn 2.000 m. Những quách mai táng người chết của bộ tộc Chachapoya (có tên gọi “Purunmachos”) ở đây được công bố trên thế giới vào năm 1984, sau quá trình phát hiện của nhà khảo cổ học Federico Kauffmann.
Cách thành phố Chachapoyas miền Tây Bắc đất nước Peru khoảng 30 dặm, dưới thung lũng Utcubamba có một vách đá lởm chởm kỳ bí. Trận động đất năm 1928 khiến những ngọn đồi núi rung chuyển mạnh, đất đá rơi xuống dòng sông kèm theo những vật có hình thù ấn tượng. Đó là các bức tượng đất hình người cao khoảng 7 feet (hkhoảng 2,5m) với phần đầu có hàm rộng gần giống như tượng trên đảo Phục Sinh (Chile). Một thời gian ngắn sau cơn động đất, các nhà khoa học đã tìm ra thêm 7 chiếc quách khác đã “ngủ quên” nhiều thế kỷ nơi đây.
Sáu chiếc quách với quai hàm rộng, gương mặt uy nghi đứng trên vách núi đá cao nhìn xuống thung lũng. Những chiếc quách purunmachu hiếm hoi còn sót lại này đã được người Chachapoya đặt cẩn thận tại một vị trí gần như không thể tiếp cận được giữa lưng chừng vách núi.
Việc mai táng người chết trong những chiếc quách hình người rồi đặt trên các vách đá đã được người Chachapoya tiến hành phổ biến trong hàng nhiều thế kỷ, xuyên suốt lịch sử tồn tại của họ. Được đặt cẩn thận tại vị trí gần như không thể tiếp cận giữa lưng chừng vách núi, những chiếc quách Purunmachos này đã may mắn thoát khỏi sự phá hủy của những người xâm lược.
Mỗi quách được sơn màu trắng và trang trí màu vàng, đỏ, giúp xác định một số chi tiết trên cơ thể. Một số chiếc có mũ gắn sừng, mô phỏng gạc hươu, trong khi những chiếc khác có khảm hộp sọ người, được cho là chiến tích đáng tự hào của “chiến binh mây”.
Trên bờ phía tây của sông Utcubamba nhiều chiếc quách với kích thước khác nhau đã được tìm thấy. Người dân thường không được tiếp cận những chiếc quách kỳ lạ này mà chỉ có các nhà khảo cổ học đang quản lý nghiên cứu mới được tiếp cận chúng.
(Nguồn: https://khoahoc.tv/)