Giỗ Đầu là ngày giỗ đầu tiên sau ngày người mất đúng một năm. Được thực hiện đúng ngày mất (hoặc sau 1 ngày – tùy tập tục địa phương) theo Âm lịch của người được thờ cúng.
Là một trong 2 ngày giỗ thuộc kỳ tang ( 49 ngày và giỗ đầu) khác với cách cúng giỗ ngày thường (giỗ hàng năm). Trong thời gian này, con cháu dòng họ của người đã khuất vẫn còn rất đau thương, chưa đủ thời gian để xóa đi vết thương lòng. Một năm, thời gian không dài nhưng chẳng ngắn vẫn không đủ để làm khuây khỏa được nổi đau mất người thân mà chúng ta phải chịu đựng. Con cái vẫn còn khóc thương nhớ cha mẹ, vợ chồng vẫn còn nhớ nhau rất nhiều, cha mẹ đang đau lòng mà tiếc khôn nguôi đứa con xấu số của mình.
* Mâm giỗ ở miền Bắc:
– Nem rán
– Xôi gấc
– Bánh chưng, bánh dầy đậu
– Giò lụa hay giò bò thì là, giò thủ, giò bì
– Chân giò (giò heo) hầm măng khô, mộc nhĩ
– Gà luộc
– Thịt đông, dưa hành
– Tôm thịt xào nấm đông cô, đậu ve, cà rốt, su hào
– Miến xào lòng gà
– Xà lách trộn cà chua, dưa deo
– Xà lách bóp thịt bò với dầu giấm
– Cá chiên khúc
– Tôm rim hay tôm rang
– Bánh tráng ram
– Vả trộn với tôm
– Canh: Khổ hoa nhồi thịt, bún nổi giò heo hay nấu với lòng gà vịt, rau củ hầm thịt bò …
* Mâm giỗ ở miền Nam:
– Các món xào: rau củ xào thập cẩm…
– Các món hầm: hủ qua dồn thịt, vịt hầm măng tươi, giò heo hầm củ cải muối …
– Các món lẩu (một số địa phương khu vực miền tây không dùng lẩu mắm để cúng mâm giỗ)
Gia chủ sẽ đem những đồ lễ này lên bàn thờ để cúng. Cúng xong thì đem ra ngoài mộ để đốt hoặc đốt trước cửa nhà. Những đồ vàng mã trong ngày giỗ đầu được gọi là mã biếu, vì quan niệm dân gian cho rằng: Khi những đồ lễ này được gửi từ Dương gian xuống dưới cõi Âm ty thì người quá cố và Gia tiên không được dùng, mà phải đem những đồ lễ này đi biếu các Ác thần để tránh sự quấy nhiễu.
Sau khi lễ Tạ và hóa vàng xong Gia chủ bầy cỗ bàn mời họ hàng, làng xóm, bạn bè ăn giỗ (phong tục tại một số địa phương ở miền Nam thì xong buổi cúng mâm cơm chiều mới thực hiện hóa vàng, phần mời họ hàng, làng xóm, bạn bè ăn giỗ vẫn thực hiện sau khi lễ tạ hoàn thành).
3. Tham khảo Văn khấn:
Bên cạnh các vật phẩm thờ cúng, các món ăn trên mâm giỗ cúng thì bài văn cúng giỗ đầu rất quan trọng là một trong những phong tục thờ cúng Gia tiên đa dạng của người Việt.
* Văn khấn Thổ Thần, Táo Quân, Long Mạch và các vị Thần linh
– Con Nam mô bổn sư Thích Ca Mâu Ni Phật : 3 lần
– Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
– Con kính lạy Đức Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy ngài Bản gia Táo Quân, ngài Bản gia Thổ Công, Long Mạch, Thần Tài.
– Con kính lạy các ngài Thần linh cai quản trong xứ này.
Hôm này là ngày ….. tháng ….. năm ………
Tín chủ (chúng) con là:…………
Ngụ tại:……………………
Nhân ngày mai là ngày Giỗ Đầu của………
Chúng con cùng toàn thể gia quyến tuân theo nghi lễ, sắm sửa hương hoa lễ vật kính dâng lên trước án tọa Tôn Thần cùng chư vị uy linh, kính cẩn tâu trình. Kính cáo Bản gia Thổ Công, Táo Quân, Long Mạch và các vị Thần linh, cúi xin chứng minh, phù hộ cho toàn gia chúng con an ninh khang thái, vạn sự tốt lành. Kính thỉnh các Tiên linh, Gia tiên chúng con và những vong hồn nội tộc được thờ phụng vị cùng về hâm hưởng. Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.
– Nam mô bổn sư Thích Ca Mâu Ni Phật : 3 lần
* Văn khấn ngày Giỗ Đầu
– Con Nam mô bổn sư Thích Ca Mâu Ni Phật : 3 lần
– Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
– Con kính lạy Đức Đương cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.
– Con kính lạy ngài Đông Trù Tư mệnh Táo phủ Thần Quân.
– Con kính lạy các ngài Thần linh, Thổ địa cai quản trong xứ này.
– Con kính lạy chư gia tiên Cao Tằng Tổ tiên nội ngoại họ……
Tín chủ (chúng) con là:……… Ngụ tại:……
Hôm nay là ngày ……….. tháng ……….. năm ……
Chính ngày Giỗ Đầu của……………
Năm qua tháng lại, vừa ngày húy lâm. Ơn võng cực xem bằng trời biển, nghĩa sinh thành không lúc nào quên. Càng nhớ công ơn gây cơ tạo nghiệp bao nhiêu, càng cảm thâm tình, không bề dãi tỏ. Nhân ngày chính giỗ, chúng con và toàn gia con cháu, nhất tâm sắm sửa lễ vật kính dâng, đốt nén tâm hương dãi tỏ tấc thành.
Thành khẩn kính mời………
Mất ngày……. Tháng……năm……
Mộ phần táng tại:………
Cúi xin linh thiêng giáng về linh sàng, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, độ cho con cháu bình an, gia cảnh hưng long thịnh vượng.
Tín chủ con lạy xin kính mời các cụ Tổ Tiên, nội ngoại, Tổ Khảo, Tổ Tỷ, Bá thúc, Cô Di và toàn thể các Hương linh gia tiên đồng lai hâm hưởng.
Tín chủ lạy mời vong linh các vị Tiền chủ, Hậu chủ trong đất này cùng tới hâm hưởng.
Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.
– Nam mô bổn sư Thích Ca Mâu Ni Phật : 3 lần
4. Kiêng kỵ trong ngày giỗ:
– Tuyệt đối không nêm nếm thức ăn, ăn thử các món sẽ đem lên bàn thờ thắp hương vì như vậy là phạm úy.
– Trên mâm cơm cúng giỗ, không đặt những món gỏi, sống hay có mùi tanh kẻo làm ô uế khu tâm linh
– Không nên dùng hoa ly lên bàn thờ thắp hương cho người đã khuất vì loài hoa này biểu tượng cho sự chia ly, mất mát, tin buồn…
– Mâm cơm cúng giỗ phải được đặt riêng, bày trên những bát đĩa, đĩa mới. Tránh dùng chung với chén đũa thừa ngày sử dụng.
– Không sử dụng đồ đóng hộp, các món ăn đặt sẵn ngoài nhà hàng để vào mâm cúng giỗ vì điều này được coi là thiếu thành ý.